Historia Radziwia

Radziwie położone jest w nizinie nadrzecznej, na lewym brzegu Wisły. W przeszłości od południa okalała je odnoga Wisły, która nadawała wsi charakter wyspy i stanowiła ciągłe zagrożenie powodziowe. Radziwie stanowi obecnie jedną z dzielnic Płocka. W świetle badań archeologicznych osadnictwo pojawiło się tu już na przełomie paleolitu i neolitu. Kolejne informacje źródłowe pochodzą z czasów średniowiecznych. Samo Radziwie jest prawdopodobnie tak stare jak Płock i jego dzieje sięgają początkami X wieku. W okresie tym Płock był silnym ośrodkiem władzy i kultu pogańskiego a Radziwie powstało jako przeprawa, port lub osada służebna. Po włączeniu Mazowsza do państwa Polan i przyjęciu chrześcijaństwa Radziwie weszło prawdopodobnie w skład archidiecezji gnieźnieńskiej. W roku 1075 staraniem Bolesława Śmiałego została erygowana diecezja płocka w skład której weszło również Radziwie. Pierwszą świątynię założoną prawdopodobnie przez benedyktynów zniszczyli w roku 1166 Prusowie. Niektórzy badacze przypuszczają,że pierwszy kościół ufundowany był być może prze Sieciecha – palatyna księcia Władysława Hermana. Kościół ten stanowił również podstawę kapituły kolegiackiej z ośmioma prebendami kanonickimi uposażonymi osadami kmiecymi w Radziwiu i prebendy prepozyta obejmującej połowę tej wsi. Jednym z kanoników radziwskich pozostawał arcybiskup gnieźnieński. Po erygowaniu diecezji płockiej kapituła radziwska weszła w skład tworzącej się kapituły katedralnej w Płocku i tym samym wieś Radziwie aż do końca XVIII wieku stała się własnością księży wikariuszy kapituły płockiej. Wiązało się to dla mieszkańców Radziwia z obowiązkiem stróżowania przy katedrze w niedziele, święta i dni powszednie.
Po zniszczeniu kościoła i prawdopodobnie samej wsi w roku 1187 świątynia została odbudowana, gdyż pod tą właśnie datą istnieje dokument opisujący przebieg sporu między Krzywosądem i Sieciechem z rodu Starżów i Toporczyków a kapitułą płocką o kościół św. Benedykta w Radziwiu. Spór ten rozstrzygnął książę Kazimierz Sprawiedliwy, biskup płocki Wit i kujawski Stefan na korzyść kapituły. Ponownie Radziwie pojawia się w dokumentach z roku 1228. Wymienia je książę Konrad Mazowiecki układający się z rycerstwem dobrzyńskim. Ten sam władca po zamordowaniu swojego kanclerza scholastyka Jana, kazał jego zwłoki wywiesić przy kościele św. Benedykta. W roku 1253 kościół i prawdopodobnie sama wieś zostały zniszczone przez powódź. W roku 1329 zniszczył je najazd krzyżacko – czeski. Średniowiecze nie było jednak tylko okresem wojen i zniszczeń. Mieszkańcy korzystali dużo z rozwoju Płocka – stolicy samodzielnego księstwa płockiego i mazowieckiego. Rozwinął się handel, szczególnie rybołówstwo i sprawnie działający, dobrze rozwinięty port rzeczny. Przez Radziwie przebiegała również jedyna droga z Płocka na południe zwana przez miejscowych Traktem Krakowskim lub Królewskim (obecna ul. Krakówka). W okresie tym Radziwie leżało w okolicach dzisiejszego stadionu „Stoczniowca”. Liczne powodzie, pożary i najazdy powodowały przenoszenie się osadnictwa w bezpieczniejsze leżące wyżej rzeki tereny.
Do XVII wieku informacje o Radziwiu są bardzo skąpe. Kolejne nieszczęście spadło na Radziwie w roku 1656, kiedy to zarówno kościół jak i prawdopodobnie wieś zostały spalone przez Szwedów w czasie „potopu”. W początkach XVIII wieku Radziwie posiadało już prawdopodobnie nową świątynię. W drugiej połowie XVIII wieku było już dość dużą wsią z własnym zarządem na którego czele stał wójt i czterech ławników. Zwiększyła się też liczba ludności. W 1725 roku cała parafia liczyła 309 mieszkańców i obejmowała takie miejscowości jak: Popłacin, Dzierząznia, Brwilno i tzw Młyny, czyli Krzywokołek, Soczewka, Sapa, Socha i Moździerz. W roku 1775 samo Radziwie liczyło 457 osób w tym 117 dzieci (Płock miał wtedy około 2 tys. mieszkańców). Zabudowa wsi była wtedy dość jednolita. Posiadała ona 66 chałup krytych strzechą. Obejścia posiadały przeważnie po kilka budynków gospodarczych, niektóre otoczone były sadami. Radziwie charakteryzowało się ze względu na średniej klasy grunty wysoko rozwiniętym ogrodnictwem. Sady plebańskie, gromadzkie i chłopskie ciągnęły się od wsi ku Wiśle. Podsumowując w XVIII wieku Radziwie było wsią dobrze zorganizowaną z własnym samorządem, rządzącym się własnym nie bardzo uznawanym przez właścicieli prawem własnościowym.
Poważniejsze zmiany zachodzą w życiu tej miejscowości pod koniec XVIII i w początkach XIX wieku. Wskutek rozbiorów Radziwie znalazło się w zaborze pruskim i dekretem rządu pruskiego zostało odebrane kapitule płockiej. W czasie wojen napoleońskich i krótkotrwałego „żywota” Księstwa Warszawskiego Radziwie weszło w skład departamentu płockiego a po upadku Napoleona i powołaniu Królestwa Polskiego połączonego z Rosją początkowo w skład guberni płockiej, potem warszawskiej. W XIX wieku administracyjnie wchodziło w skład dóbr Górki gminy Łąck powiatu gostynińskiego, przy czym przez jakiś czas było nawet „stolicą” tej gminy. W roku 1818 zostało też wyłączone z diecezji płockiej i przyłączone do archidiecezji warszawskiej w której znajdowało się do roku 1925.
W XIX wieku Radziwie rozwinęło się i terytorialnie oraz trzykrotnie powiększyła się liczba ludności. Po raz pierwszy zaczęło się rozbudowywać nie z powodów wylewów Wisły, ale przyrostu ludności. Ważny wpływ na życie radziwian miała budowa mostu łyżwowego łączącego Radziwie z Płockiem. Miało to miejsce w roku 1838 a realizatorem tego przedsięwzięcia był Francuz z pochodzenia, a Polak z wyboru Jan Marek Róża Lajourdie. Ten bardzo zasłużony dla Płocka i okolic człowiek mieszkał ponad 40 lat w Radziwiu i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Do dziś znajduje się tu otoczony szacunkiem i opieką grób jego i żony.
W połowie XIX wieku Radziwie liczyło około 1500 mieszkańców i stale ich przybywało. Około roku 1825 i 1832 być może miały miejsce epidemie, ponieważ w księgach metrykalnych widać w tym okresie wyraźnie spadek przyrostu naturalnego. Radziwie przeniosło się w tym okresie w rejon splotu ulic Popłacińskiej, Kolejowej i Dobrzykowskiej, czyli przy ważnych szlakach komunikacyjnych prowadzących między innymi do mostu łyżwowego. Wieś posiadała dość zwartą zabudowę. Chałupy konstrukcji węgłowej i słupowej kryte były strzechą, w obejściach znajdowały się budynki gospodarcze, czasem całość otoczona była sadami pełnymi grusz i jabłoni. Duża ilość sadów w Radziwiu spowodowana była słabą jakością gruntów. Rolnictwo nie pełniło tu pierwszoplanowej roli. Gospodarze hodowali co prawda bydło, świnie, drób, uprawiali warzywniaki, owoce i nawet zboża, ale najważniejsze zajęcia związane były z Wisłą. Większość radziwian tego okresu to: oryle (pomocnicy flisaków), piaskarze, żwirnicy, wikliniarze i rybacy, chociaż tych ostatnich było chyba najmniej. W zimie dorabiano szewstwem, garncarstwem, bednarstwem. Na wiosnę w karczmie radziwskiej usytuowanej przy przeprawie nad rzeką, czekano na pierwsze tratwy, kiedy to przewożono głównie drewno. Drugi spływ odbywał się jesienią po żniwach i kończył w listopadzie. Od roku 1852/56 wraz z wprowadzeniem w użycie berlinek, czyli większych parowych stateczków zwiększył się ruch na Wiśle. Ponieważ w Płocku zatrzymywały się na dłużej, flisacy i oryle spedzali czas w radziwskiej karczmie na wspólnych zabawach z miejscowymi. Dzięki temu do Radziwia trafiały piosenki ludowe, podania i zwyczaje z całej Polski.
W drugiej połowie XIX wieku Radziwie posiadało szkołę początkową ogólną. W roku 1888 rozebrany został drewniany kościół i wybudowany nowy murowany, dzięki ogromnemu zaangażowaniu ówczesnego proboszcza ks. Piotra Dzieniakowskiego. Konsekrowany został w 1902 roku przez arcybiskupa warszawskiego ks. Wnicentego Chościaka – Popiela. W rewolucyjnym roku 1905 w kościele radziwskim śpiewano zabronione przez Rosjan patriotyczne pieśni. Po 1905 roku i złagodzeniu kursu władz carskich polegającym m.in. na możliwości nauczania po polsku duża ilość dzieci w Radziwiu objęta była nauczaniem przez Polską Macierz Szkolną.
Kolejne ważne wydarzenie w dziejach Radziwia to wojna polsko – bolszewicka. W czasie kiedy Rosjanie weszli do Płocka część ludności schroniła się w Radziwu, które nie zostało zajęte przez nieprzyjaciela. W roku 1923 nastąpiło połączenie z Płockiem. Nie poprawiło to zbyt warunków życia mieszkańców choć przyniosło niewielkie inwestycje w okresie międzywojennym. Zaliczyć do nich można port, stocznię rzeczną, elektrownię, doprowadzenie kolei z Gostynina i Kutna. Głównym budulcem nadal pozostawało drewno, choć na początku XX wieku powstały pierwsze budynki murowane zlokalizowane przy ulicy Kolejowej, która w tym czasie stała się najważniejszą arterią Radziwia. Przy niej zaczęły rozwijać się handel, usługi, pierwsze budynki użyteczności publicznej, jak na przykład siedziba Straży Pożarnej. Oprócz tego funkcjonowały prywatne warsztaty szkutnicze remontu i budowy berlinek i barek rzecznych oraz trzy tartaki. W okresie międzywojennym Radziwie otrzymało również oświetlenie elektryczne. Zupełnie słabo przedstawiało się życie kulturalne, które koncentrowało się na nielicznych działaniach kościoła i szkoły.
Ważny rozdział w dziejach Radziwia stanowi II wojna światowa. We wrześniu 1939 roku w wyniku bombardowań i ostrzału zniszczona została wieża kościoła oraz część ulicy Dobrzykowskiej. W okolicach Radziwia doszło również do krwawych walk z nacierającym okupantem. Do dzisiaj na miejscowym cmentarzu znajduje się mogiła żołnierzy z 19 Pułku Piechoty im. Obrońców Lwowa. W czasie okupacji w Radziwiu nazwanym przez Niemców „Bruckendorf”, przy ulicy Kolejowej 18 założony został (1940-1944) obóz pracy dla kobiet. Radziwie zostało dotknięte również wysiedleniami. Radziwian wywożono w okolice Kielc i Piotrkowa do Generalnej Guberni. Po paru tygodniach większość wysiedlonych powróciła. Niestety zdarzały się również przykłady eksterminacji inteligencji. Zaliczyć do nich można zamordowanie w obozie w Działdowie proboszcza ks. Franciszka Giergelewicza i rozstrzelanie kierownika szkoły podstawowej Leona Dorobka. Działał też ruch oporu, szczególnie wśród pracowników elektrowni. W 1945 roku wycofujący się Niemcy podpalili kościół zamieniony wtedy na magazyn. Po zakończeniu działań wojennych został on odbudowany dzięki staraniom parafian i nowego proboszcza ks. Aleksandra Strużyńskiego. Trzeba też zaznaczyć, że w okresie okupacji nastąpiła rozbudowa portu i stoczni. Po zakończeniu działań wojennych wzniesiono nowy elewator zbożowy bryłą architektoniczną zbliżony do gdańskiej Bazyliki mający być w zamyśle władz komunistycznych przeciwwagą dla katedry.
Po roku 1945 nastąpiła całkowita przebudowa ulicy Kolejowej, z której stworzono arterię miejską. Z ważniejszych inwestycji należy tu wymienić wybudowanie i oddanie do użytku w roku 1962 Szkoły Podstawowej nr 5 im. Władysława Broniewskiego.
W latach sześćdziesiątych na terenie Radziwia funkcjonowała Stocznia Rzeczna, Elewator, Zakłady Zbożowe, Baza Remontowa Żeglugi, Tartak, Klub Sportowy „Żeglarz” później „Stoczniowiec”.

oprac. Tomasz Piekarski na podstawie:
"Radziwie" - M.Sołtysiak, F.Dorobek, Zb.Sokołowski, Muzeum Mazowieckie w Płocku;
"Wisła i wodniacy Płoccy" - Jadwiga Gorzechowska, TNP;
Kościół św. Benedykta - Tomasz Piekarski, TMR;

fotografie: Bogusław Osiecki; Piotr Statkiewicz; ks. Władysław Turowski
grafika: Drewniany Kościół w Radziwiu - Katarzyna Śniegowska